Akut Damar Tıkanıklığı
En sık sebebi, bozuk kalp kapakçıkları üzerinde oluşan pıhtıların kopup aşikâr bölgedeki damarı tıkamasıdır. Bu durumda tıkanan damarın olduğu bölgenin aşağısında sirkülasyon bozulur. Saatler içerisinde çok şiddetli ağrı, ayakta bacakta soğuma, renk değişikliği (morarma) ortaya çıkar. Bu durum birinci 4-6 acil cerrahi müdahale gerektirir. Ameliyatla damar içindeki pıhtı özel bir kateter yardımıyla temizlenir. Bu müdahalede gecikilirse dokularda geri dönüşümsüz hasar ortaya çıkabilir. Ameliyat sonrasında damar tıkanıklığı oluşturan nedene yönelik araştırma yapılır ve hastanın tedavisi buna nazaran sürdürülür.
Kronik Tıkanıklıklar
Halk ortasında damar sertliği olarak bilinen atereskleroz kronik ( yavaş gelişen) damar tıkanıklıklarının en değerli nedenidir. Ateresklerozun nedenleri arsında yüksek serum kolesterol seviyeleri, hipertansiyon, diyabet, sigara kullanımı, genetik faktörler sayılabilir. Ateroskleroz sonucunda damar duvarında bir plak oluşur. Ve vakitle büyüyerek kan akımını engellemeye başlar. Kan akımındaki engellenme derecesine nazaran klinik belirtiler farklılık gösterir.
Hafif tıkanıklıkta uzun vakit yürüme sonrası bacakta ağrı, uyuşukluk, güçsüzlük üzere belirtiler oluşur. Tıkanıklık derecesi arttıkça daha az uzaklıklarda yürümekle ağrı oluşur.
Hastalığın ileri evrelerinde dinlenirken ağrı ortaya çıkar. Beslenemeyen ve kanlanması bozulmuş dokularda yaralar oluşmaya başlar.
Erken devirde başvuran hastalarda, atereskleroz denetim altına alacak ve periferik sirkülasyonu destekleyecek ilaç tedavileri verilirken hastalığın ileri evreleri cerrahi tedavi gerektirir. Çoklukla uygulanan ameliyatlar tıkalı damarın aşağısındaki bölgeye kanın taşınmasını sağlayacak yapay damar greftleri yerleştirilmesi formundaki by-pass ameliyatlarıdır.
Burger Hastalığı
Kronik atar damar tıkanıklarının bir diğer yaygın formu Buerger hastalığıdır. Sıklıkla sigara içicisi genç erkek hastalarda bacaklardaki küçük atar damarları ve çoğunlukla birlikte küçük toplardamar ve hudut kılıflarını da tutan bir hastalıktır. Yürümekle bacak ağrısı, bacakta soğukluk soğuk hassaslığı, tekrarlayan yüzeysel damar iltihabı atakları üzere belirtileri vardır. İlerleyen periyotlarda dinlenip durumunda önemli ağrı, ülser diye isimlendirilen yara oluşumları ve gangren sıklıkla görülür. Erken periyotta sigaranın bırakılması ile hastalığın şiddetlenmesi büyük ölçüde engellenebilir. Lakin sıklıkla cerrahi müdahale gerektirir.
Raynaud (Reyno) Hastalığı
Raynaud hastalığı, el ve ayak parmakları, burun ve kulaklardaki damarları etkileyen bir hastalıktır. Kelamı edilen bölgelerdeki damarlarda ani daralmayla ortaya çıkan ataklarla seyreder. Tek başına bir hastalık olabileceği üzere, öbür hastalıklara da eşlik edebilir, bu durumda “Raynaud sendromu” olarak isimlendirilir. Raynoud sendromu en sık bağ doku hastalıkları ile birlikte oluşur. Bu hastalıklar, damar duvarında kalınlaşmaya yol açarak damarların çok çabuk büzülmesine neden olurlar. Atardamar bozuklukları, birtakım tansiyon ve migren ilaçları Raynaud sendromuna yol açabilir.
Toplumda görülme sıklığı %5-10 ortasındadır ve en çok 15-40 yaş ortası bayanlarda ortaya çıkar. Soğuk iklimli yerlerde görülme sıklığı artar. Hastalarda ataklar çoğunlukla soğuğa maruz kalmakla bazen de gerilimle ortaya çıkar. Çoklukla el ve ayak parmakları etkilenir. Lakin bazen burun, dudaklar ve kulaklarda da belirtiler oluşur.
Olağanda soğukla karşılaşıldığında, beden, ısısını koruyabilmek için ısı kaybını azaltmaya çalışır. Bunun için yüzeydeki damarlar büzülür. Raynaud hastalığı olanlarda bu karşılık çok ani ve şiddetlidir. Ve sonuç olarak bedenin uç noktaları olan el ve ayaklara kan akışı önemli biçimde azalır.
Atak başladığında el ve ayak parmaklarında evvel beyazlaşma akabinde morarma ve kızarıklık oluşur. Fakat tüm hastalarda bu klasik sıradaki renk değişikliği oluşmayabilir. Beyazlaşma parmaklardaki küçük atardamarların ani kapanmasına morarma damarlar kapandığı için oksijenden güçlü kanın dokulara ulaşamamasına bağlıdır. Bu sırada parmaklarda hissizleşme ortaya çıkabilir. Damarlar açılıp kan akışı düzelince renk kırmızıya döner. Atak geçtikten sonra parmaklarda karıncalanma hissi olabilir. Atakların uzunluğu birkaç dakikadan birkaç saate kadar değişebilir. Tekrarlayan ataklarla doku beslenmesi bozulduğu için parmak uçlarında ciltte ülser ve gangrenler oluşabilir.
Tedavinin gayesi atak sıklığını ve şiddetini azaltmak dolayısı ile kalıcı doku hasarını engellemektir. Kimi kolay tedbirlerle atak sıklığı ve şiddeti azaltılabilir. En kıymetli nokta soğuktan korunmaktır. Sırf el ve ayakların değil tüm bedenin soğuktan korunması gereklidir. Beden ısısının büyük oranda baş derisinden de kaybedildiği için eldiven ve çorapların yanı sıra şapka kullanımı da kıymetlidir.
Bu hastaların sigaradan uzak durması gereklidir. Zira nikotin atakları tetikleyebilir. Gerilim idaresi ile ilgili profesyonel yardım alınması yararlı olabilir.
İlaçla tedavide en muteber olanlar kalsiyum kanal blokerleridir. Damar duvarındaki düz kasların gevşemesini sağlayarak damarları genişletirler.
Damarlarda daralmaya yol açan norepinefrin hormonunun aktivitesine zıt istikamette tesir gösteren alfa blokerler tedavide kullanılan öbür bir ilaç kümesidir. Öteki dama genişletici ilaç kümeleri da tedavide denenebilmektedir. Parmak uçlarında yaraların oluştuğu önemli hastalarda damarlarda daralmayı sağlayan sempatik hudut aktivitesini engellemeye yönelik cerrahi prosedürler uygulanabilir.(sempatik hudut blokajı ya da sempatektomi) Primer raynaud hastalığı tedaviye daha yeterli karşılık verirken Raynaud sendromunun tedavisi daha güçtür.