- Damar sertliğine bağlı tıkanıklık ve daralmalar
Damar sertliği ( ateroskleroz ) hastalığına bağlı olarak bedenimizdeki atardamar sisteminin dejenerasyonu oluşur. Bu dejenerasyon sonrasında damar duvarlarında kireç ve yağ katmanları birikerek damarın iç boşluğunu evvel daraltan, hastalığın ilerlemesi ile büsbütün tıkayan bir süreçtir. Damar sertliği hastalığı genelde ileri yaşlarda ( 50 yaş üstü) ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalığın ortaya çıkışındaki en değerli faktörler hipertansiyon, şeker hastalığı, kan yağlarındaki yükseklikler, nikotin bağımlılığı ve ailede bu hastalığın olması ile genetik geçiştir. Bedende bu hastalıktan en sık olarak etkilenen bölgeler bacakları , kalbi ve beyni besleyen atardamarlardır.
Bacakları besleyen sistemdeki daralmaların derecesi ve tıkanıklıkların yerleşim yerlerine nazaran şikayetler değişkenlik göstermektedir.
Başlıca şikayetler;
1-Yol yürüme ile gelen ağrılar; Daralmış yahut total olarak tıkanmış bölgeye kâfi seviyede oksijenlenmiş kanın gönderilememesi nedeni ile ortaya çıkan beslenme bozukluğuna bağlı olarak ilgili bölge kaslarında oluşan kramp biçimi ağrılardır. Örneğin karın içinden geçerek kasık bölgesine ulaşan damarlardaki daralmalar kalça ve üst bacak kaslarında efor esnasında kramplar oluşturur iken üst bacaktan geçip diz altı bölgeyi besleyen damarlardaki bir daralma yahut tıkanıklık alt bacakta baldır kaslarında kramp ve ağrıya yol açar. Daralma ve tıkanıklık ne kadar ilerlemiş ve yaygın ise ağrıların başlama aralığı o kadar kısadır.
2-İstirahat halinde dahi gelen ağrılar; Bu belirti hastalığın ileri safhalarında ortaya çıkmaktadır. Bacakların beslenmesi o derece bozulmuştur ki Hiçbir efor sarfedilmemesine karşın istirahat halinde bile gerekli oksijenlenmiş kanın dokulara ulaşamaması nedeni ile tüm gün devam eden bezdirici yıpratıcı stilde ağrılardır. Hastalar genelde bacaklarını sarkıtarak yer çekimi tesiri ile kanlanmanın biraz daha fazla olup ağrıların nispeten daha az olmasına bağlı olarak geceyi yatak kenarında yahut koltukta oturarak uykusuz ve ağrılı olarak geçirirler.
3-Ayaklarda açılan yaralar, Gangren; Bacağın ve ayakların beslenmesinin ileri seviyede bozulmasına bağlı olarak artık doku bütünlüğü koruma edilemez yahut travma, kesi üzere bir sebeb bağlı olarak açılan bir yara iyileşmez ilerler pis kokulu gangrene yol açar. Artık kısmi yahut total uzuv kaybı kaçınılmazdır.
Tanı teknikleri nelerdir; Hastalığın tanısı öncelikle hastanın şikayetlerinin irdelenmesi ve nabız muayenesi ile konur. Muayeneden öbür yardımcı teşhis araçlarıda mevcuttur bunlar; Doppler Ultrasonografi, MR ve Bilgisayarlı tomografi ile yapılan Anjiografilerdir.
Geçmiş yıllarda standart olarak uygulanan damar içine girilerek yapılan anjiografiler artık tanısal hedefli olarak bu metodların yetersiz kaldığı küçük bir hasta kümesinde uygulanmaktadır.
- Tedavi seçenekleri nelerdir?
Hastalığın evrelerine nazaran tesirleri de farklı olduğundan tedaviside bireye özel olarak farklılıklar gösterebilmektedir.İstirahat ağrısı, ayakta bacakta gangren yahut güzelleşmeyen yara varlığında uzuv ve belkide ömür kaybı tehlikesi olduğundan kanlanmayı arttıracak müdahaleli bir tedavi kesinlikle gereklidir.
Ancak besbelli şikayeti olmayıp rutin denetimlerde tespid edilmiş hastalar yahut yol yürüme ile gelen ağrısı dışında şikayeti bulunmayan hastalarda etkilenen faktör hayat kalitesi olduğundan hastalar yaşlarına, toplumsal ömür koşullarına, hayatının hastalıktan ne kadar etkilenip etkilenmediğine nazaran değerlendirilip her hastaya farklı bir tedavi düzenlenebilmektedir. Örneğin 65 yaşında emekli köyde yaşayan ve 200 mt civarı bir efor sonrasında bacağında durup dinlenmesini gerektirecek bir ağrısı olan bir kişi ile kentte yaşayan etkin olarak çalışan 55 yaşında tekrar 200mt de başlayan ağrısı olan bir kişinin birebir şikayetler ile hayat kalitesinin farklı oranlarda etkilenmesi mevcuttur. Köyde zati hayatı 400-500 mt lik bir aralarda geçen hastaya daha destekleyici medikal tedaviler önerilebilir iken başka hastaya müdahaleli tedaviler önerilebilmektedir.
Medikal tedavi ve antrenman ; Hastalık kolestrol yüksekliği, hipertansiyon , diyabet üzere bir kadro yandaş hastalıklarıda beraberinde barındırabildiğinden bu hastalıklar açısından değerlendirilmeli ve var olan bu hastalıklara karşı tedaviler başlanmalıdır. Bunlara ek olarak tıbbi olarak aktiflikleri ispatlanmış olan kılcal damarların çaplarını ve sayılarını arttıran ilaçlar, daralmış yerlerde oluşabilecek ani tıkanıklıkları engellemek açısından kan sulandırıcı ilaçlarda tedaviye eklenmektedir.
Hastalığın en önemli faktörlerinden biri olan nikotin bağımlılığından ötürü tüm tütün eserlerinin kullanımı kesilmesi hastalığın düzgünleşme sürecini hızlandırdığı üzere ilerlemesinide yavaşlatmaktadır.
Düzenli yürüyüş antrenmanları; Günlük olarak yapılacak sistemli yürüyüş idmanları 3-6 ay içinde tesirlerini göstererek mevcut ağrısız yürüme aralıklarını uzattıkları bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Tam aksine ağrı nedeni ile yürümenin azaltılması ise süratle ağrısız yürüme aralığının kısalmasına yol açmaktadır.
Müdahaleli tedaviler; operasyon yahut anjiografi eşliğinde balon ile genişletme ve/veya stent yerleştirilmesi
Balon ile genişletme ve Stent yerleştirilmesi; Daha evvelce ilgili teşhis metotları ile daralmış yahut kısa uzunlukta ( 5cm den kısa) tıkanıklığı gösterilmiş atar damar bölgelerine anjiografi eşliğinde yapılan müdahalelerdir. Dünyada ve ülkemizde sık olarak uygulanan tesirli bir tedavi prosedürüdür. Süreç esnasında daralmış yahut tıkanmış damar bölgesi ince tel sistemleri ile geçilip darlığın yerleşim yeri ve uzunluğuna bağlı olarak tıpkı tel sistemi üzerinden bölgeye ulaştırılan balon sistemleri ile genişletme yahut ilgili bölgeye gergin ve güçlü hususlardan imal edilmiş kafesler (stent) yerleştirilir denetimi yapılmasını müteakiben tel sisteminin çıkarılıp hastanın bazen 1 gece bazende 6-8 saat istirahati sonrası konutuna gönderilebildiği yöntemlerdir
Operasyonlar: Uzun tıkanıklıkları olan stent yerleştirmenin mümkün olmadığı yahut stent sonrası tekrarlayan durumlarda başvurulan tekniklerdir Ana olarak iki tip operasyon tekniği vardır; bypass ve plakların temizlenmesi operasyonu
Bypass cerrahisi; tıkalı bir bölgenin alt ve üct ucunu birleştirerek yeni oluşturulan bir yan yol ile uzuva yahut organa tekrar kan deveranın sağlanmasına yönelik yapılan bir operasyon tipidir. Bacaklarda ve karın içinde bypass cerrahis uygular iken bedenin kendisinden alınan yahut sentetik olarak üretilmiş insan vücuduna uyumlu malzemelerde yapılmış yapay damarlardan faydalanılır. Doğal olarak operasyonun başarısı tıkanıklığın uzunluğuna , yerleşim bölgesine, kullanılan gerece ve cerrahın deneyimine nazaran değişkenlik göstermekle birlikte tüm bu faktörlerin hakikat seçimi sonrası uzun yıllar uzuv kaybını önleyici ve hayat kalitesini yükseltici sonuçları olan bir metodtur.
Plakların temizlenmesi ( endarterektomi) cerrahisi; Yine stent yerleştirilemeyecek bölgelerde var olan kısa tıkanıklıklar yahut darlıklarda; etkilenen damarın açılıp daraltan yahut tıkayan plakların damar duvarından temizlenip çıkarılması sürecidir. Lokal anestezi ile de yapılabilen tesirli ve uzun periyot sonuçları tatmin edici bir formüldür.
