- Kronik venöz yetmezlik, varis
Tarihi insanlık tarihi ile muadil uzunlukta olan bir hastalıktır varis. M.Ö. 400. yıla ilişkin heykellerde bile fark edilebiliyor. Toplumda bilinenin bilakis varis bir hastalık değil; bir sonuçtur. Yüzeyel toplardamarların sistemsiz bir biçimde uzayarak büklümlü genişlemesi ve kıvrımlar oluşturması varis olarak isimlendirilir. Yerçekimi nedeniyle daha çok bacaklarda görülen bu hastalık, dünyada yaklaşık her yüz şahıstan 25’inde yani bir diğer deyişle her 4 bireyden birinde ortaya çıkmaktadır.
Ülkemizde 10 milyon kişinin bu hastalıktan değişik derecelerde muzdarip olduğu kestirim ediliyor. Halbuki tedavide geç kalındığında önemli sıhhat sıkıntılarına yol açabilen varisten kısa müddette kurtulmak mümkün.
- Varis nasıl oluşuyor?
Varis kirli kanı bedenden toplayıp kalbe taşıyan toplardamarların misyonlarını gereğince yapamamaları sonucu oluşur. Toplardamar sisteminin içindeki kanın akım istikameti yerçekiminin tam aykırı tarafında aşağıdan üste doğrudur. Kan bu istikamette karın içindeki negatif basınca bağlı vakum tesiri ve en önemliside damarların içlerinden geçtiği baldır kaslarının kasılıp gevşemesi sonucu kanın üst ittirilmesi sayesinde akar. Lakin her popmpanın bir kasılma birde gevşeme fazı olduğu düşünüldüğünde buradaki gevşeme fazında kan yer çekimine yenilip karşıt tarafa yani üstten aşağıya yanlışsız akmaya başlar. İşte bu safhada toplanmış ve belli bir seviyeye kadar ilerletilmiş olan kirli kanın çok fazla aşağıya düşüp akmamasını sağlayan doğuştan itibaren bu damarların çerisinde var olan ve tek tarafa çalışan valf prensibi ile çalışan kapakçıklar devreye girer.
Kapakçıklar kapanır ve kanın daha fazla aşağıya düşmesini engellerler, bir sonraki kasılmada kan bir ist düzeye ittirilerek temizlenmek üzere gövdeye ilerletilir. Çeşitli etkenler nedeniyle kapakçıklarda ortaya çıkan problemler yüzünden bu kapakçıklar fonksiyonlarını gereğince güzel yapamayınca kan yer çekiminin tesiri ile bacaklarda bilhassa yere en yakın kısım olan diz altı damarlarda birikip göllenmeye başlar. Kanın birikmesi sonucunda damar içinde oluşan basınç ve hacim artışı kronik hale dönüştüğünde de toplardamarlar elastikiyetlerini kaybederek genişliyor ve dışarıdan gözle görülür hale gelirler.
- Ne çeşit belirti veriyor?
Varis; damarlarda gözle görülen belirginleşme, kıvrımlaşma, bacaklarda ortaya çıkan şişlik, günün ilerleyen saatlerinde artan ağrı, yük dolgunluk hissi ve kramp, kaşıntı, ayak tabanlarında yanma ve ilerlemiş periyotlarda ödem, ciltte renk değişimi ve yaralar ile ortaya çıkıyor.
- Hangi sıhhat sıkıntılarına neden oluyor?
Varis çoklukla yalnızca estetik bir sorun olarak görülüyor. Lakin tedavide geç kalındığı takdirde önemli sıhhat problemlerine neden olabilen bir hastalıktır. Varis erken devirde tedbir alınmadığında sıkıntı güzelleşen yaralara, daha da kıymetlisi ender olsa da, damarlardaki kanın pıhtılaşmasına neden olabilir.
- Kimler varis oluşumunda risk altında?
Ailesinde varis kıssası olanlar, çok kilolular, sabit durumda çalıştıkları için daima yer çekimine maruz kalanlar, östrojen hormonu içeren ilaçlar kullananlar, şiddetli yahut sık hamilelik periyodu geçirenler, günlük hayatında sık sık 5 santimden yüksek topuklu ayakkabı giyenler, risk kümesindeki mesleklerde çalışanlar ( öğretmen, bankacı,hostes, kuaför, satış işçisi, tezgahtar, sıhhat çalışanı gibi) varis oluşumunda risk altındalar.
- Kadınlarda neden daha sık görülüyor?
Bunun en değerli nedeni hormonal etkenler. Kadınlık hormonu östrojen damar duvarlarında erkeklere nazaran biraz daha bir gevşekliğe ve nihayet genişlemeye neden oluyor. Ayrıyeten hamilelikler ve uzun müddet kullanılan doğum denetim ilaçları da varisin bayanlarda daha sık görülmesine yol açıyor. Doğum sonrası hamilelik periyodunda artmış dolanımdaki kan ölçüsünün azalması, akım önündeki mahzurun (rahim ve bebek) ortadan kalkması ve hormonal istikrarın tekrar oluşması ile hamilelik devrinde oluşmuş varislerin büyük bir kısmı 1 yıl içerisinde geriler. Fakat bu devirde geçirilecek olan 2. bir hamilelik varislerin tekrar ve kalıcı olarak ortaya çıkmalarına neden olabilmektedir. Bu yüzden bayanların hamilelikler ortasında en 2 yıllık bir orta vermelerinde yarar var.
- Varis oluşumunu önlemek için neler yapmalı?
Varis oluşumun önlemek yahut hastalık gelişmişse sorunun ilerlemesini engellemek için yapılması gereken en kıymetli şey, bol bol hareket etmek olmalı. Yürüyüş başta olmak üzere yüzme ve bisiklet üzere sürekliliği olan spor çeşitleri her gün tertipli olarak yapılmalı. Sabit konumlarda ya da ayakta çalışılıyorsa, mümkün olduğunca hareket etmeye itina gösterilmeli. Örneğin öğretmenler dersi gezerek anlatmalı, masa başında çalışanlar her yarım saatte bir ayağa kalkıp dolaşmalı. Oturdukları yerden ayaklarını parmak uçlarının üzerine kaldırmayı da ihmal etmemeli. Yer çekiminin tesirinden kurtulmak için dinlenirken ayaklar yüksekte tutulmalı. Akşamları konuta gelindiğinde nizamlı olarak günde 1 sefer soğuk suyla bacaklara duş yapmak da soğuğun damarlardaki büzücü tesirinden faydalanarak birikmiş kirli kanı azaltmada tesirli olabilmektedir.
- Kaçınılması gereken davranışlar neler?
Kilo almamaya, hareketsiz kalmamaya itina gösterilmeli, sigara içilmemeli ve alkol tüketimini sonlandırmalı.
Sıcak ortam damarların artmış ısı tesiri ile çaplarında genişlemelere ve mevcut kan akımında yavaşlamaya ve bu damar sistemi içerisinde dolaşan kan ölçüsünde artışına yol açabiliyor. Bu tesirlerin sonucunda da varisler daha süratli ilerliyor. Münasebetiyle sauna ile kaplıca üzere sıcak yerlerden, güneş ve sıcak kumdan uzak durmakta yarar var. Kan akımını zorlaştırdığı için çok dar giysiler giyilmemeli, kemerler fazla sıkılmamalı ve külotlu çorapların bel kısmını sıkmamasına da itina gösterilmeli. Yeniden ofis çalışanları yahut konut hanımları bacak bacak üstüne atarak oturmaktan kaçınmalı. Aksi halde bilhassa bayanlarda diz artlarında sık olarak görülen varisler oluşuyor.
- Varis ile beslenme ortasında bir bağlantı var mı?
Varis yahut toplardamar yetersizliğinin beslenme ile de alakası var. Toplardamar sıhhati için hayvani yağlardan uzak kalmalı yahut bunların tüketimi azaltılmalı. Günde en az 5 sefer meyve zerzevat tüketilmeli, günlük en az 2 litre su yahut şekersiz çay (tercihen yeşil çay) içilmeli. Pirinç, makarna, müsli, alkol ve kahve tüketimi de kısıtlı tutulmalı.
- Teşhis için hangi metotlara başvuruluyor?
Sadece gözle bakılarak yapılan muayene eksik katiyen yetersizdir. Bu nedenle hakikat teşhis için kesinlikle ‘renkli doppler ultrasonografi’ tekniğine başvurmak gerekiyor. Doppler ultrasonografi ile; damarların çaplarında bir artış olup olmadığı ve mevcut kapakların işlevlerinde bir kaybın olup olmadığına bakılır. Bu durum varsa işlev kaybının hafif, orta, yoksa ileri derecede mi olduğu belirlenip toplardamar yetmezliğinin derecelendirilmesi yapılıyor. Doppler ultrasonografi tetkikinde çıkan sonuca nazaran de tedavinin haline karar veriliyor. Toplardamar sisteminin hastalıklarında ve varis tedavisinde en kıymetli noktaların başında hastalığın tam olarak ve hakikat teşhis edilebilmesi itinayla yapılmış bir doppler ultrasonografide yatmaktadır.
- Varis çorapları ne vakit gündeme geliyor?
Varis çorapları uyguladıkları dış basınç ile gün içerisinde yerçekimine direk maruz kalınan durumlarda toplardamarların çaplarının fazla genişleyip içlerinde kirli kanı biriktirmelerini engelliyor. Bu yolla varislerde ortaya çıkan ağrı, şişme ve dolgunluk hissi üzere şikayetlerin oluşmasını önlüyor. Gerçek ve nizamlı kullanıldığında varis çorapları tesirli ve yararlı bir formül. Çorap kullanılan devirde mevcut varislerin ilerlemesi duruyor ve şikayetler bariz olarak azalıyor. Lakin çorapların varisleri yok etme üzere bir tesirleri yok ve çorap kullanımı bırakıldığında şikayetler ve varisler tekrar ortaya çıkıyor.
- Çoraplar yüzeysel alınabilir mi?
Varis çorapları hastanın mevcut varisleri, ultrasonografi sonuçları üzere bir kadro etkenler göz önüne alarak tabip tavsiyesi ve kesinlikle gerçek çorap seçimi konusunda eğitim almış kişi ya da işletmelerden alınmalı. Aksi halde çorap hastanın bacak ölçülerine nazaran küçük uzunlukta verildiğinde sıkar ve giyilemez, büyük verildiğinde ise bol gelip istenen etkiyi oluşturamaz.
- Çoraplar hangi sıklıkta değiştirilmeli?
Yapılan araştırmalar en âlâ kalitedeki varis çoraplarının dahi 6. aydan itibaren istenilen basınç oranlarını yansıtmayıp basınç kaybına uğradığı 6. ayda tesirinin azaldığını ortaya koyduğu için sistemli kullanılan çorapların 6 ayda bir yenilenmesi öneriliyor.
- Varis için tedavi yolları neler?
Varislerde tedavinin formu varisin evresine nazaran ve hastaya verdiği şikayetler, ömür kallitesinin etkilenmesine nazaran belirleniyor. Tedavi yalnızca cilt üzerindeki yüzeysel damara, daha derinden seyreden ana sistemlere yahut her ikisine birden uygulanan tedaviler biçiminde olabiliyor. Tedavide; radyofrekans, lazer, skleroterapi ve gerekli görülürse cerrahi sistemden faydalanılıyor.
- Cilt üzerinden dışarıdan yapılan tedaviler nedir?
Radyofrekans dalgaları ve lazer ışınları kullanılarak yahut varisli damarların içine kurumaları için bir ilacın zerk edilmesi olarak bilinen “skleroterapi” ile yapılabiliyor.
- Lazer ışınları ve radyo dalgaları hangi durumlarda tesirli oluyor?
Çapı 1 milimetrenin altında olan mavi ve kırmızı renkli kılcal damarlarda yarar sağlıyor. Lazer ile mevcut kılcal damar varisleri lazer ışınları yardımı ile yakılıyor. Radyofrekans tekniğinde ise varisli damara 1 milimetreden ince bir iğne yardımı ile radyo dalgası veriliyor ve tekrar bir nevi bir yakma süreci uygulanıyor. Sorunun yaygınlığına nazaran değişmekle birlikte, bu tedavi de ekseriyetle 3-4 seans kâfi geliyor. Seanslar ortalama 30-45 dakika civarında sürüyor ve bireylerin cilt yapılarına nazaran farklılıklar göstermekle birlikte ortalama olarak yüzde 60-80 civarında bir muvaffakiyet sağlanıyor.
- Skleroterapi nasıl uygulanıyor?
Damarın çapı 1-2 milimetre yahut daha kalın ise skleroterapi tekniğine başvuruluyor. Bu metot; sıkıntılı olan damara çok ince iğneler ile ilaç verilerek toplar damarın tıkanması aslına dayanıyor. Damarların çaplarına nazaran ilaç; ince damarlara sıvı halinde daha kalınlara ise köpük halinde veriliyor. Tedavinin mühleti şahıstan bireye değişmekle birlikte, çoğunlukla her biri 30 dakika süren 3-4 seanstan oluşuyor. Süreç sonrasında hastalara 10 gün boyunca ilaç verilen bölgeye uygulanan bir elastik bandaj yahut varis çorabı ile bir kompresyon baskı oluşturuluyor. Sürecin akabinde kişi günlük hayatına devam edebiliyor.
- Cilt üzerine uygulanan tedaviler kalıcı tahlil sunuyor mu?
Skleroterapi sonrasında muvaffakiyet oranları yüksek olmakla birlikte, temel olarak dikkat edilmesi gereken, bu biçim cilt üzerinden uygulanan tedavilere başlamadan evvel varislere yol açan sebebin ortaya konması ve bu sebebin ortadan kaldırılıp kaldırılamayacağının bilinmesi geliyor. Zira varisi oluşturan nedene yönelik bir araştırma yahut tedavi yapılmadan uygulanan yüzeysel tedaviler birinci başta başarılı olmakla birlikte mevcut nedenlerin devam etmeleri nedeniyle tedavi periyodunda sağlam olan damarların da kısa bir mühlet içerisinde deforme olmalarına yol açıyor ve hasta süreçlerden 6 ay 1 yıl üzere kısa bir mühletin sonunda benzeri varislere sahip olabiliyor.
Cerrahi tedaviler ne vakit gerekli görülüyor?
Yüzeyel varisleri oluşturan cildin bir kaç santim altında yer alan yüzeyel ana toplar damar sistemi ve bunların kısımlarında var olan bozukluklar kelam konusu olduğunda yüzeyel tedavilere eklenmesi kesinlikle gerekli olan tedavi metotlarını oluşturuyor. Cerrahi tedavi bir kaç formda, bazen başka farklı, birden fazla vakit ise yötemlerden bir kaçının birden kombinasyonu halinde uygulanmaları gerekiyor.
- Stripping operasyonu hangi durumlarda uygulanıyor?
İnsanoğlunun doğuştan anatomik yapısında ayak bileği ile kasık ve tekrar ayak bileği ile diz çukuru ortasında seyreden, uzun ve kısa “safen ven” olarak isimlendirilen yüzeyel ana toplardamar sistemleri mevcut. Bu damarlar ve hatta bu damarlardan cilde uzanan yan kısımlar deforme olup kasık ile ayak bileği ortasında genişlemiş kıvrımlı bir damar yumağı haline gelebiliyor.
10-15 yıl öncesine kadar, kasık ve ayak bileğinden yapılan küçük kesiler ile bu damarın içerisinden geçirilen tel yahut plastikten kateterler aracılığıyla damar aşağıdan üste yahut üstten aşağıya gerçek çekilerek çıkartılıyordu. “Stripping operasyonu” olarak isimlendirilerek bu yol tüm dünyada uygulandı.Son yıllardaki teknolojik gelişmelerden sonra yapılma sıklığı gitgide azalmakla birlikte hala birtakım hastalarda yapılması gerekiyor. Süreç yaklaşık 1 saat civarında sürer iken hasta operasyon sonrası hastanede 1 gece yatıyor ve işe dönmesi için 10 gün beklemesi gerekebiliyor.
- Mini flebektomiler nasıl uygulanıyor?
Flebektomi yani varisli damarların cilt altından çıkarılması süreci günümüzde ciltte açılan çok küçük 1-2 mm’lik deliklerden, kozmetik meseleler yaratacak bir iz kalmayacak formda varisli damarların çıkarılması formunda uygulanabiliyor(Mini flebektomi). Bu ameliyat lokal anestezi eşliğinde tek başına yahut öbür cerrahi müdahaleler ile kombinasyon formunda de uygulanabiliyor.
- Cerrahi sonrası hayat nasıl?
Hastaların birinci birkaç gününde yara yerlerinde olağan standart ağrı kesiciler ile düzelen hafif ağrı ve sızı oluşabiliyor. Bunların dışında cilt altında morarmalar ve klasik cerrahi operasyon sonrası %2-3 olarak daha çok fazla kilolu hastalarda rastlanabilen yara yerlerinde enfeksiyon yahut güzelleşme sorunlarıda karşılaşılabilecek başka sıkıntılar olarak göze çarpmaktadır. Stripping operasyonu uygulanan hastalar 1 hafta yahut en geç 10 günde işlerine tekrar dönebilmektedirler.
- Endovenöz cerrahi müdahaleler (EVRA,EVLA) nedir?
Teknolojik ilerlemeler sonucunda, onlarca yıldır yalnızca cerrahi olarak uygulanan stripping operasyonları, artık çok daha az yan tesir ve çok yüksek muvaffakiyet ile Lazer ve Radyofrekans teknolojileri kullanılarak yapılıyor. Evvelce kısa ve uzun safen toplardamarlar çekilip, çıkarılıyordu. Günümüzde ise artık hiçbir kesi yapılmadan, cilde uygulanan bir iğne ve kateter sistemi ile hastalıklı safen toplardamarlarının içine giriliyor. Akabinde kasık bölgesine kadar ilerletilen kateterlerin ucunda yer alan kısımların yardımı ile damarlar radyofrekans dalgaları ve lazer ışınları kullanılarak yakılıyor.
- Bu metot ne çeşit avantajlar içeriyor?
Bu yol eğitimli bireyler tarafından yapıldığı takdirde yüzde 100’e yakın muvaffakiyet ve çok az yan tesirler ile uygulanabiliyor. Cerrahide karşılaşılan enfeksiyon, kanama ve morarma üzere yan tesirler ile çabucak hemen hiç karşılaşılmıyor. Bu yoldan en çok yarar gören bir öbür küme ise fazla kilolu, göbekli hastalar. Yaranın kasık ve göbek katmanları ortasında kalıp terleme sonrasında enfeksiyon yahut yara güzelleşmesi üzere önemli sorunlar yaşamaları mümkün olan hastalarda, hiçbir kesi yapılmadan uygulanan bu formül, ülkü tedavi tipi olarak karşımıza çıkıyor. Endovenöz tedaviler günümüzde varis cerrahisinde dünyadaki en çağdaş ve hasta açısından en konforlu tedaviler olarak kabul görmektedirler. Süreç yaklaşık olarak 45-60 dakika civarında sürmekte ve süreç sonrası hastalar ekseriyetle birebir gün yahut en geç sonraki gün taburcu oluyor ve çabucak işine dönebiliyor.
- Varis tedavisi her mevsimde yapılabilir mi?
Varis tedavilerinin bir birçoklarında tedavilerin sonrasında bir müddet elastik bandaj yahut varis çorabı kullanmak, lazer uygulamaları sonrasında da 6-8 hafta güneşe çıkmamak gerektiği için süreçlerin yılın serin periyotları olan birinci ve sonbahar ile kış devirlerinde yapılması öneriliyor.
- Tedaviden sonra varis tekrar oluşur mu?
Varisi oluşturan etkenlerin çokluğu ve genetik, cinsiyet ile iş tipi üzere ortadan kaldırılamayacak modüllerin var olması nedeniyle başka damarların deforme olarak varisleşmesi kelam konusu olabiliyor. Bu etkiyi azaltmada ise gün içerisinde bol bol hareket etmek, beslenmeye dikkat etmek, nizamlı spor yapmak, ağır şeyleri kaldırmaktan kaçınmak ve varis çorabı kullanmak üzere hami alışkanlıkları kazanmanın rolü azımsanmayacak kadar çoktur.
