Gömülü (gömük) dişler, bedenin gelişim sürecinde ortaya çıkan ve ısırma ile çiğneme fonksiyonlarında kimi hastada işe yarayabilirken kimisinde de ağız-diş sıhhatine ve hatta genel sıhhate ziyan verecek formda makûs gelişim gösterebilen dişlerdir.
Gömülü dişler,hastalarımızın bildiğinin tersine yalnızca üst ya da alt çenede çenede (anatomik yerleşim)yerleşmeyebilirler. Bedenin çeşitli bölgelerinde (paranazal sinüsler, başka kafatası kemikleri, over kistleri ya da dermoid kistler üzere tümöral oluşumlar içerisinde) çıktığı gözlemlenmiş gömülü diş hadiseleri bulunmaktadır (ektopik gömülü diş). Hasebiyle bunlara uygun yaklaşımın belirlenmesi için plastik cerrahi uzmanının yorumu ve muayenesi bilhassa ehemmiyet taşır.
Gömülü dişlerin, gelişim sürecinde çene ve diş gelişimindeki aksaklıklara bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmekle birlikte, bu mevzu ile ilgili çeşitli teoriler ortaya atılmıştır.
Gömülü dişlerin oluşumuyla ilgili olarak ortodontik teoriye nazaran; diş ve çene gelişiminde öne yanlışsız olan büyüme ve diş çıkış sürecinin rastgele bir nedenle engellenmesi dişlerde gömülü kalmaya neden olur. Bir başka teori olan Mendelci Teori’ye nazaran; ebeveynlerden çocuğa geçen genetik özelliklerin bir karması olarak çene yapısının anneye, diş yapısının babaya benzediği çocuklarda bilhassa annedeki çene küçükken babada diş yapısı büyükse yer darlığından dişlerin çıkışı engellenebilir.
Filogenetik Teoriye nazaran ise; insanların yüzyıllar içinde değişen beslenme alışkanlıkları nedeniyle daha az çiğneme kuvveti gerekmesi ve bunun da kemiğe binen yükün daha az oluşu nedeniyle eskiye nazaran hacim olarak daha küçük çene yapısının ortaya çıkması ve hasebiyle kelam konusu dişlerin çıkacak alan bulamayışı değerli bir etkendir. İnsanoğlu ateşin bulunmasıyla eti pişirerek yemeye başlamış ve hasebiyle dişlerin ısırma, koparma ve ezmedeki aktiflikleri de değişmiştir. Filogenetik teorinin öteki boyutunda ise öbür canlı çeşitlerinde kullanılırken beşerde kullanım bulamayan organlardan birinin de bu gömülü dişler olduğu yer alır. Tıpkı, vakitsiz iltihaplanan appendix vermiformis ( apandisitte olduğu gibi), birtakım insanlarda doğuştan gövde boyunca mevcut olan olağandan fazla sayıda göğüs başı üzere. Tekrar tıpkı halde dermoid kist tipi tümöral oluşumların içerisinde de diş, kıl yumağı üzere oluşumların yer alabilmesi de aslında ektopik gömülü diş örneklerindendir.
Gömülü dişlerin; oluşumunda üstte bahsedilen teoriler öne sürülmüş olmakla birlikte bunların ortak noktası olan dişlerin çıkışında ya yer darlığı ya da gelişimi geciktiren dış faktörlerin varlığıdır.
Gömülü dişlerin varlığına yol açacak patolojik durumları şu halde özetlemek mümkün olur;
- Sistemik faktörler; vücudun genelini ilgilendiren hastalıklardır. Bu hastalıklar ya anne karnındaki gelişim sürecinde (prenatal) ya da doğum sonrasında (postnatal) ortaya çıkabilir. Anne karnındaki süreçle ilgili olarak atalardan geçiş, ırklar ortası evlilikler, annenin kusurlu beslenme üslubu ve anne karnında geçirilmiş kimi enfeksiyonlar sayılabilir. Doğum sonrası gelişim sürecinde ortaya çıkabilecek olanlar ise; raşitizm, anemi, ateşli hastalıklar, travma, hormon bozuklukları üzere faktörler sayılabilir.
- Bölgesel faktörler; diş ve etrafındaki dokularla ilgili olarak süt dişlerinin uzun müddet düşmemesi, uzun müddetli kronik iltihaplanma, dişin oturduğu kemiğin ateşli hastalıklar nedeniyle kâfi gelişim gösterememesi, diş etrafındaki enfeksiyon ya da apse varlığı, komşu dişlerin yapısal ve dizilimsel bozukluğuna bağlı itme tesiri oluşturması sayılabilir.
- Doğumsal anomaliler; genel olarak diş diziliminin baştan bozuk olabileceği durumlardır. Kelam gelimi damak yarıklarında diş dizilimi bozuktur, alveol denilen ve dişlerin yerleştiği kemikte de yarık olduğu için buradaki diş de çıkmayacaktır. Öte yandan tüm dişlerin gelişiminde de meseleler ortaya çıkabilir. Bunun dışında kraniyosinostoz denilen, kafatası kemikleri ortasındaki eklemlerin erken kaynamasına bağlı form bozukluklarının olduğu hastalarda da gömülü dişlere rastlanabilir. Bağ dokusunun doğuştan metabolik hastalıkları da (akondroplazi gibi) diş çıkışını olumsuz etkileyebilir.
Gömülü dişler yapısal olarak farklılıklar gösterir ve bulunduğu pozisyonun etrafında yer alan komşu yapılara nazaran çekimi planlamak değerlidir.
Gömülü dişlerin alt çenede yerleşenleri çoklukla 20’li yaşlarda kendilerini gösterir ve akıl dişi veya yirmi yaş dişi gibi tabirlerle isimlendirilir. Akıl dişleri her vakit gömülü kalmamaktadır. Düzgün çıkanları 2nci azı dişine komşu olarak nadiren de olsa olağan dizilime ahenk sağlayabilir. Lakin çoğunlukla içe, dışa öne ve geriye yatık olma eğilimi gösterirler Yatık durumdaki dişler bilhassa kemik altına gömülü iseler kemikte pencere açarak çıkartmak gerekebilir. Alt çene gömülü dişlerinin çekilmesi sırasında ağız içi örtüde birtakım kesiler yapmak gerekebilir.
Gömülü dişlerin her vakit çekilmesi gerekmeyebilir. Düzgün çıkan bir gömülü diş bilhassa üstte de karşılık geldiği bir ısırma noktası varsa korunabilir.
Gömülü dişler ekseriyetle çenede ağrı ile kendilerini göstermedikleri sürece sessiz kalırlar. Çenede ağrının nedeni temelde gömülü dişin başkalarını itmesidir. Kimi hastalarda ileri devirde teşhis konması nedeniyle rüzgarda savrulan ağaç görünümü olarak tabir edilebilecek diş eksen yamulmaları ortaya çıkabilmektedir. Münasebetiyle bu tıp diş dizilim bozuklukları da gömülü dişin çekilmesi açısından bir gereklilik oluşturur.
Gömülü dişler bilhassa üst çenede yer aldıklarında çene eklemi kökenli olan kulak önü ağrısına neden olabilir. Bu durumda bu dişleri çekmek çene eklemi biyomekanik istikrarını sağlamak açısından yararlı olabilir.
Gömülü diş alt çenede ise çene köşesinde yerleşir ve burada kemik dokunun zayıf noktasını oluşturur. Hasebiyle ufak darbelerle alt çene kemiğinin kırılabilmesine yer hazırlar. Bu hastalarda diş, kemiğin üst üste oturtulmasına mani oluyorsa ve diş yuvasında enfeksiyon olma ihtimali varsa dişin çekilmesi gerekebilir.
Gömülü diş ameliyatlarından sonra yanaklarınız şişebilir ve hatta buz uygulamadıkça bazen ağzınızı kapatamaz hale gelebilirsiniz.
Bu süreçte şunlara dikkat etmelisiniz:
- Gömülü diş ameliyatından sonra en sık karşılaşılan sorun yanaklarda yumuşak doku ödemine bağlı olarak ortaya çıkan şişliktir. Ameliyattan sonraki 1 haftaya kadar şişliğin en ağır olduğu periyotta saatte 15 dakika buz uygulaması yapmak şikayetlerinizi değerli ölçüde azaltacaktır. Yeniden dondurma yemenin de yararlı olduğunu bildiren makaleler de vardır. Çekilen diş sayısı arttıkça ödem ve şişlik ölçüsü da artmaktadır. Buz uygulaması yanak ödemini çok süratlice indirerek rahatlama sağlamaktadır.
- Ameliyattan evvel olduğu üzere ameliyat sonrasında da sigara kullanmayınız. Bununla ilgili mühlet isteyen hastalarımıza kemik güzelleşmesinin temel basamaklarının da geçildiği birinci 6 haftalık süreçte hiç içmemelerini önermekteyiz.
Gömülü diş ameliyatı sonrası bilhassa alt çene köşesinden akıl dişi çekilen hastalarda, hekiminizin önereceği mühlet boyunca kabuklu yiyecekler yememeniz önerilir. Bu durum çenenizin karşı tarafını kullanacak olsanız da geçerlidir. Unutmayın ki alt çene akıl dişi çekiminden sonra ortaya çıkabilen çene kırıkları, ameliyat içerisinde oluşabilen çene kırıklarına nazaran daha sık görülür. Değişik yayınlarda ortalama olarak birinci ay bu tıp çene kırıklarına sık rastlanan devir olarak bildirilmiştir. Bilhassa bir şey yerken hissedilen ani ağrı ve beraberinde çıtırtı sesi kemik kırığı bulgusu olabilir.
Ameliyat sonrasında diş yuvanızda baskı hedefiyle yerleştirilmiş olan gaz bezinin altında pıhtı birikimi gözlemleyebilirsiniz.
Gömülü diş ameliyatlarından sonra düzgünleşme sürecinin en temel bileşenlerinden biri pıhtı oluşumudur. Bilhassa kemik güzelleşmesinin birinci etabı hasarlı alanda pıhtı birikimidir. Lütfen bu pıhtıyı derinlemesine temizlemeye çalışmayınız. Aksi halde güzelleşme süreci olumsuz etkilenebilir. Genelde çekim sonrası diş yuvası dikişle kapatılmamış ise yerleştirilmiş olan gaz bezi tamponunu birkaç saat tutmaktayız. Faal kanamanız yoksa tampon çıkarılabilir.
Gömülü diş ameliyatından sonraki birkaç saat içerisinde aktif, damla damla ya da fışkırır stilde kanama normal bir bulgu değildir. Öte yandan ameliyatı takip eden günlerde de bu çeşit bir kanama olması beklenmez. O nedenle bu türlü bir sorun yaşayan hastalarımız tabibini kesinlikle bilgilendirmelidir. Bunun nedeni daha evvel tespit edilmemiş ve doğuştan mevcut bir kanama-pıhtılaşma bozukluğu olabilir. Bu durumda hastanın hastaneye tekrar yatması gerekebilir.