Eğitim Öğretim Ortamıyla İlgili Sorun Davranışları

Neredeyse her eğitim-öğretim ortamında önemli ya da önemsiz olarak değerlendirilebilecek bir ya da birden fazla sorun davranışlarla karşılaşılabilir. Sorun davranışın önemi, etkisi, nedeni ve sonuçları, sınıf mevcudu, okul un nitelikleri, öğretmen otoritesi, sosyokültürel yapı vb nedenlere bağlı olarak değişebilmektedir. Bu nedenle eğitim ortamındaki sorun davranışların sınıflandırılması ya da maddeler halinde sıralanması çok da mümkün olmamaktadır. Bu konuda bazı kaynaklar temel davranış özelliklerinden bahsetmektedir. (Etkili Sınıf Yönetimi: 2020, sf:257) İlgili kaynakta bunlar şu şekilde belirtilmiştir:

1. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da sınıftaki arkadaşlarının öğrenmesini etkilemesi

2. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da arkadaşlarının güvenliğini tehlikeye sokması

3. Davranışın okulun araç ve gereçlerine ya da arkadaşlarının eşyalarına zarar vermesi

4. Davranışın, öğrencinin diğer öğrencilerle sosyalleşmesini engellemesi

Okul öncesi öğrenci gruplarında da sınıf içi zor davranışlarla karşılaşılmaktadır. Bu konuyla ilgili zor davranışları ise şu şekilde sınıflandırmak mümkündü.

Saldırgan olarak tanımlanabilecek davranışlar: itmek, ısırmak, başkalarına oyuncak fırlatmak, vurmak

Düzen bozucu davranışlar: sebepsiz yere bağırmak, sınıfı haber vermeden terk etmek, sınıf içinde amaçsızca koşmak, öğretmeni dinlememek, arkadaşlarını söz ya da hareketlerle rahatsız etmek, grup zamanını bölmek

Çevreye zarar verici davranışlar: sınıf malzemelerini kötü kullanmak, oyuncakları kırmak, başkalarının faaliyetlerini bozmak, yırtmak, vs.

Sosyal davranışlar: faaliyetlere katılmada direnç göstermek, arkadaşlarıyla alay etmek, isimler takmak, küfür etmek, söz dinlememek, sürekli bir köşede tek başına kalmak, oyuncaklarını paylaşmamak

Duygusal ve bağımlı davranışlar: ağlama, aileden ayrılamama, parmak emme, altına kaçırma, mızmızlanma vs.

Görüldüğü üzere, her yaş grubunda sorun davranışlar değişiyor olsa da, sorun davranışlar genel itibariyle sınıf düzenini etkileyen, öğrenme becerisine zarar veren, eğitim öğretimin aksamasına neden olan sonuçlar doğurmaktadır.

SORUN DAVRANIŞLARIN NEDENLERİ

Öğrenciler sınıfa geldiklerinde beraberlerinde dışarıda sürdürdükleri hayatlarını ve etkilerini de getirmektedirler. Dolayısıyla sınıf içi davranışlarında en önde gelen etkilerden biri sınıf dışı yaşadıkları hayat, sosyokültürel yapı, sosyoekonomik düzeyleri gibi konulardır.

1. Mizaç /kişilik özellikleri

2. Stres

3. Çocuk yetiştirme yöntemleri

4. Çocuğun gelişim seviyesine uygun olmayan beklentiler

5. Mekânsal özellikler

6. Tutarsız beklenti ve davranışlar

7. Eğitimcinin davranışları ve etkileri (tutarsızlık, tutum)

Sorun davranışların herhangi bir yaş grubuna bağlı kalmaksızın sınıflandırılması istendiğinde aşağıdaki başlıklara ulaşılabilmektedir. (Etkili Sınıf yönetimi:2020: sf:258-272)

1. Sınıftaki fiziksel düzenlemelerden kaynaklanan nedenler

2. Sınıfın yapısından kaynaklanan nedenler

3. Sınıf kuralları

4. Sınıfın ilişki düzeni

5. İletişim

6. Eğitim programından kaynaklı nedenler

7. Öğretim yöntemleri ve tekniklerinden kaynaklı nedenler

8. Öğretmenden kaynaklı nedenler

9. Öğrenciden kaynaklı nedenler

10. Sınıf dışı nedenler

Sorun davranışlar için birçok nedenden bahsedilebilir. Ancak, genel olarak bakıldığında her nedenin yaşanılan çevre ve ebeveyn tutumuna bağlandığı gözlenmektedir. İnsanların hangi yş grubundan olursa olsun sosyal ilişkilerini etkileyen en önemli neden, bebekliğinden itibaren yaşadığı aile ortamı ve yetiştirilme şeklidir. Çünkü insan ilk önce gözlerini evinde açar ve dışarıdaki her şeyin ve herkesin kendi evindekiyle aynı olduğuna inanır. Tanık olduğu yaşadığı ya da sürekli maruz kaldığı duygu, durum ne ise hayatının genelinde de tanıdığı ve güvenli alan olarak seçtiği duygu durum ortamı da buna paralel olacaktır. Dolayısıyla insan ilişkilerini de buna göre şekillendirmeyi seçmektedir. 

Bu açıdan değerlendirildiğinde sorun davranışların önlenmesine yönelik neler yapılabileceği değerlendirilebilir.

SORUN DAVRANIŞLARA İLİŞKİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER

Sorun davranışların en etkili şekilde önlenebilmesi için, nedenlerinin doğru tespit edilmesi gerekmektedir. Bunun için ise hem öğretmenin mesleki ve sosyal yeterliliği, hem nedenlerin en iyi şekilde tespit edilebilmesi için veli -okul- öğretmen ve rehberlik servisi iş birliği önem taşımaktadır.

Sorun davranışları, öğrencinin öğrenciyle, öğrencinin öğretmeni ile, ve öğrencinin bireysel olarak gösterdiği sorun davranışlar olarak gruplayabiliriz. (Etkili Sınıf Yönetimi :2020; f:273)

Davranışın Nedenini Anlamaya Çalışmak:

Bu durumların tespitinde aile ve okul arasında iş birliğinin sağlanması önemlidir. Olası nedenler bulunduktan sonra, çocuğun olumsuz davranışı karşısında ne yapılacağına, hangi yollardan engellenebileceğine karar verilmesi ve ailenin de bu sürece dahil edilmesi gereklidir.

Teşvik ve Takdir

Çocuğun yaptığı olumlu davranış fark edilir ve anında takdir edilirse bu durum davranışın teşvik edilmesini sağlar

Görmezden Gelme İlgilenmeme

Bu yöntemde öğrencinin istenmeyen davranışına tepkisiz kalınırken, davranış bırakıldığında ya da düzeltildiğinde takdir edilir.

Önceden Önlem Almak

Olumsuz davranış başlamadan önce, olabilecekleri tahmin etmek ve önlemek de etkili bir yöntem olabilir.

Dikkatini Başka Yöne Çekme

Özellikle küçük çocuklarda etkili olan bir yöntemdir. Kalıcı bir davranış değişikliğine yol açmamakla birlikte, istenmeyen davranışı geçici süreliğine engellemek amacıyla kullanılır.

Karşılıklı Konuşma

Genelde çocuklar 5-6 yaşlarında eğitimcileri ile problemlerini çözmeye istekli olurlar. Eğitimci olumsuz davranışı gördükten sonra, bu davranışı yapan çocuğa konuşma teklifi götürebilir. Bu teklifi yaparken, önce çocuğun yaptığı olumsuz davranışı tanımlar. Daha sonra bu olumsuz davranış karşısında kendi duygu ve düşüncesini belirtir ve konuşmak istediğini söyler.

Yaratıcı Problem Çözme

Sosyal çatışmalarda en etkili yollardan biri, çocuklara yaratıcı problem çözme konusunda destek olmaktır. Burada ne yapmaları gerektiğini söylemeden; çocukların karşılıklı anlaşarak, biri diğerinin üzerinde güç kullanmadan kendi çözümlerini kendilerinin bulmalarına fırsat verilmesidir. Burada eğitimcinin rolü çocukların farklı bakış açılarını anlamasına yardımcı olmaya çalışmaktır. Kişinin kendi isteği ve seçimiyle bulduğu çözüm yollarına uyması çok daha kolaydır.

Geleneksel eğitim yöntemleri olarak sınıflandırabileceğimiz eski yöntemlerin, sorun davranışlar için yalnızca anlık çözümler oluşturabildiği ancak sürekli bir kazanım sağlayamadığından da bahsedilebilir. Örneğin, sert kontrol tepkileri, ödül ceza yöntemleri günümüzde birçok gelişim uzmanı tarafından red edilmektedir. Normal şartlarda insanlar etik dışı davranmak istemiyor ama bir gerekçesi olursa, etik ışı davranmakta sorun görmüyor. Ödül de bu gerekçeyi sağlıyor. İnsanlar ödülün arkasına sığınıp, etik dışı davranabiliyor.